Konwencjonalne leczenie odleżyn bywa niesatysfakcjonujące - okazuje się, że ponad 35% przypadków odleżyn stopnia I nie udaje się wyleczyć i ich stan się pogarsza [Arashi i wsp., 2010]. Czy wibroterapia może stanowić alternatywną metodę leczenia odleżyn lub uzupełnienie terapii konwencjonalnej? Badania naukowe dają taką nadzieję. Według badania Arashi i wsp. [2010] 15-minutowe zabiegi wibroterapii lokalnej, stosowane 3 razy dziennie przez kilka dni, znacząco wsparły standardowe leczenie odleżyn I stopnia.
Odleżyny dotykają głównie osób mających problemy z poruszaniem się – ciężko chorych czy osób starszych, a to, jak dużym są problemem, uzmysławiają choćby dane dostarczone przez Guest i wsp. [2018], którzy szacują, że przeciętne koszty leczenia odleżyn w samej tylko Wielkiej Brytanii zbliżają się do 1,5 miliona funtów dziennie! Co więcej, koszty te będą rosły wraz ze starzeniem się populacji.
Konwencjonalne leczenie odleżyn nie jest satysfakcjonujące
W sytuacjach zagrożenia odleżynami ważne jest zapewnienie odpowiedniej opieki, aby zapobiec ich powstawaniu lub progresji. W leczeniu odleżyn stadium I dba się przede wszystkim o zmniejszenie sił nacisku na ciało w celu zapewnienia wystarczającego dopływu krwi i by zapobiec uszkodzeniom powierzchni skóry. Stosuje się w tym celu zmianę pozycji i zakładanie opatrunków z odpowiednimi preparatami ochronnymi. W wielu przypadkach nie można jednak powstrzymać pogorszenia się odleżyn. Głównie z powodu braku odpowiednich sposobów na zwiększenie mikrokrążenia tkankowego [Arashi i wsp., 2010].
Wibracje mogą mieć korzystny wpływ na lokalne mikrokrążenie
Istnieją techniki fizjoterapeutyczne, jak zautomatyzowane podawanie wibracji o odpowiednich parametrach (wibroterapia), które poprawiają krążenie (w tym mikrokrążenie), zarówno u ludzi zdrowych, jak i z problemami krążeniowymi.
Ren i wsp. [2019] (Uniwersytet w Beihang, Chiny) pokazali, że w przypadku pacjentów z cukrzycą oraz kontrolnych pacjentów zdrowych, 5-minutowe podawanie mechanicznych wibracji o częstotliwości 50 herców (Hz) i amplitudzie 2 milimetrów (mm) istotnie zwiększyło przepływ krwi przez skórę podeszwy stóp w trakcie i po interwencji.
Około 16 lat wcześniej również Zhang i wsp. [2003], naukowcy z katedry Ortopedii Szpitala Uniwersyteckiego Sahlgrenska (Szwecja), obserwowali korzystny wpływ wibracji o zmiennych parametrach częstotliwości (5-2000 Hz) oraz przyspieszenia (16-46 m/s2) na przepływ krwi, który zwiększały o 20%. Badali przepływ krwi w naczyniach mięśnia piszczelowego przedniego podczas podawania wibracji na stopę.
Wibracje mogą wspierać gojenie ran
W magazynie Ostry Dyżur nasza redakcyjna koleżanka opublikowała w 2018 roku studium przypadku pacjentki cierpiącej na owrzodzenia żylne. Po 2-tygodniowej wibroterapii przy użyciu Rehabilitacyjnego Aparatu Masującego Vitberg+ nastąpiła redukcja pola owrzodzenia o 98% i średnie zmniejszanie rany o 1,4 cm2 dziennie [Pasterczyk, 2018]. Szczegóły znajdują się w artykule: Wibroterapia w leczeniu owrzodzeń i przewlekłych ran. Studium przypadku.
Również inni zwracają uwagę na regeneracyjne właściwości wibracji mechanicznych w kontekście gojenia ran czy nawet złamań (o tym ostatnim więcej piszemy na naszym portalu dla specjalistów w artykule pt. Wibracje modelują funkcje makrofagów, wzmacniają wczesną odpowiedź zapalną i wspomagają gojenie osteoporotycznych złamań), przy czym niezwykle ważną rolę w mechanizmach leżących u podstaw tych procesów odgrywają makrofagi – komórki immunokompetentne.
Naukowcy ze Stanów Zjednoczonych (Pongkitwitoon i wsp. [2016]) pokazali w badaniach in vitro na hodowlach komórkowych, że mechaniczne wibracje regulują proliferację i fenotyp makrofagów oraz procesy gojenia. Jak zauważali – makrofagi prawidłowo reagujące na biochemiczne szlaki sygnałowe są niezbędne w procesie gojenia tkanek, ponieważ charakter (fenotyp) makrofagów może być dwojaki: bardziej sprzyjać procesom naprawczym albo prozapalnym, w zależności od sygnałów otoczenia. Zatem terapie, które modulują fenotyp i funkcje makrofagów, mogą wpływać na procesy gojenia.
Pongkitwitoon i wsp. [2016] poddawali makrofagi stymulacji wibracjami, aby sprawdzić, czy makrofagi mogą w ogóle odbierać takie sygnały i czy wpłyną one na zmiany w ekspresji genów kodujących białka zaangażowane w naprawę tkanek. Okazało się, że wibracje znacząco zwiększyły liczbę makrofagów po 3 dniach stymulacji. Największą odpowiedź dały wibracje o parametrach 100 Hz i 0,15 g. Również ekspresja genów kodujących progojące czynniki wzrostu VEGF i TGF-β wzrosła po wibracjach. Ponadto wibracje (100 Hz i 0,15 g) istotnie obniżyły poziomy prozapalnych cytokin IL-6, IFN-γ i TNF-α (o ok. 10% w dniu 1 i o ok. 40-50% w dniu 3).
Wyniki te pokazały zatem wrażliwość makrofagów na sygnały mechanicznych wibracji o określonych parametrach i mogą sugerować, że wibracje mogą wspierać procesy naprawcze tkanek poprzez zmniejszanie stanu zapalnego i promowanie sprzyjającego gojeniu fenotypu makrofagów [Pongkitwitoon i wsp., 2016].
Wibroterapia może wspierać leczenie odleżyn
Możemy teraz wrócić do wyników badań Arashi i wsp. [2010], od których rozpoczęliśmy to opracowanie. W związku z doniesieniami o korzystnym wpływie wibracji na krążenie, w tym na poprawę mikrokrążenia w tkankach, Arashi i wsp. [2010] podjęli próbę opracowania nowej metodologii leczenia odleżyn z wykorzystaniem wibracji terapeutycznych.
Pragnąc opracować skuteczne narzędzie kliniczne, skupiali się na bezpieczeństwie i klinicznej skuteczności wibroterapii lokalnej, czyli stosowanej w wybranych partiach ciała. Zakładali przy tym, że wibroterapia lokalna zwiększy lokalny przepływ żylny i przyspieszy gojenie odleżyn w stadium I.
Przebadali 31 pacjentów opieki długoterminowej (wiek: powyżej 65 lat) z odleżynami w stadium I. Grupę pacjentów poddanych wibracji (grupę wibracyjną, 16 osób, n = 16) leczono od czerwca do września 2006 r., a grupę kontrolną (bez wibracji, n = 15) od października 2006 do stycznia 2007 r. Wszyscy pacjenci otrzymywali taką samą standardową opiekę pielęgniarską. Różnica między leczeniem grupy wibracyjnej a kontrolnej polegała jedynie na tym, że grupie wibracyjnej podawano dodatkowo wibracje, a kontrolnej – nie. Wibracje podawano przez 15 minut, 3 razy dziennie, maksymalnie do 7 dni lub do wyleczenia odleżyn w stadium I, jeśli nastąpiło wcześniej. Analizowano liczbę zagojonych owrzodzeń, jak i tempo gojenia.
Wykorzystanie wibracji w badaniach Arashi i wsp. [2010]
Badacze użyli wibratora RelaWave (Matsuda Micronics Corp, Japonia). Rozmiar wibratora wynosił 61,6 x 18,2 x 11,4 cm (długość x szerokość x wysokość). Stosowano wibracje o częstotliwości 47 Hz i poziomym przyspieszeniu 1,78 m/s2.
Leczono pacjentów leżących. W przypadku gdy odleżyna znajdowała się na kończynie dolnej, wibrator umieszczano między materacem łóżka a poduszką przylegającą do kończyny, natomiast w innych przypadkach, wibrator umieszczano pod materacem – między nim a ramą łóżka. Wibrator jednak zawsze znajdował się pod daną odleżyną. Wibroterapii nie prowadzono do 2 godzin po posiłkach, a odstęp między sesjami wibracyjnymi wynosił przynajmniej 2 godziny.
Wyniki uzyskane przez Arashi i wsp. [2010]
- Wibroterapia wpłynęła na zwiększenie tempa gojenia odleżyn: powierzchnia rany i intensywność jej zaczerwienienia zmniejszały się znacznie szybciej w porównaniu z leczeniem standardowym.
- Po wibroterapii zagoiło się 40,0% (osiem) odleżyn, a po terapii standardowej 9,5% (dwie).
- Podczas badań nie odnotowano fizycznego dyskomfortu wywołanego wibracją.
Podsumowanie
Arashi i wsp. [2010] konkludowali, że wibroterapia lokalna może ułatwiać leczenie odleżyn w stadium I.
Razem z wcześniejszymi i późniejszymi doniesieniami o poprawianiu przez wibroterapię krążenia krwi (w tym u pacjentów z cukrzycą), o wspieraniu przez nią gojenia ran, a także złamań, pragniemy zwrócić uwagę, nie tylko pacjentów, ale przede wszystkim rehabilitantów i fizjoterapeutów na potencjał kliniczny, jaki niesie za sobą podawanie wibracji w okolice odleżyn.
Dalsze i pilne badania powinny służyć opracowaniu optymalnej metody leczenia tego zaburzenia dotykającego wielu ludzi na oddziałach opieki długoterminowej, ale również unieruchomionych w łóżkach domowych czy na wózkach inwalidzkich, którzy czekają na pomoc już teraz.
Źródła (alfabetycznie)
Arashi M, Sugama J, Sanada H i wsp., 2010. Vibration therapy accelerates healing of Stage I pressure ulcers in older adult patients. Adv Skin Wound Care 23(7):321-327. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/20562541/
Chow SK, Chim YN, Wang J, Zhang N, Wong RM, Tang N, Leung KS, Cheung WH, 2019. Vibration treatment modulates macrophage polarisation and enhances early inflammatory response in oestrogen-deficient osteoporotic-fracture healing. Eur Cell Mater 7(38):228-245. https://www.ecmjournal.org/papers/vol038/pdf/v038a16.pdf
Dube A, Sidambe V, Verdon A, Phillips E, Jones S, Lintern M, Radford M, 2021. Risk factors associated with heel pressure ulcer development in adult population: A systematic literature review. J Tissue Viability 28:S0965-206X(21)00115-7. https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0965206X21001157?via%3Dihub
Guest JF, Fuller GW, Vowden P, Vowden KR, 2018. Cohort study evaluating pressure ulcer management in clinical practice in the UK following initial presentation in the community: costs and outcomes. BMJ Open 25;8(7):e021769. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/30049697/
Pasterczyk A, 2017. Wibroterapia, jako forma terapii wspomagającej w leczeniu owrzodzeń i ran przewlekłych – opis przypadku. Ostry Dyżur 10(2):64-69. http://ostry-dyzur.net/wp-content/uploads/2018/08/Str.64-69.pdf
Pongkitwitoon S, Weinheimer-Haus EM, Koh TJ, Judex S, 2016. Low-intensity vibrations accelerate proliferation and alter macrophage phenotype in vitro. J Biomech 21;49(5):793-796. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/26897645/
Ren W, Pu F, Luan H i wsp., 2019. Effects of Local Vibration With Different Intermittent Durations on Skin Blood Flow Responses in Diabetic People. Front Bioeng Biotechnol 7:310. https://www.frontiersin.org/articles/10.3389/fbioe.2019.00310/full
Zhang Q, Ericson K, Styf J, 2003. Blood flow in the tibialis anterior muscle by photoplethysmography during foot-transmitted vibration. Eur J Appl Physiol 90(5-6):464-469. https://link.springer.com/article/10.1007/s00421-003-0904-5
