Każdego roku w Polsce około 90 tys. osób doznaje udaru, przy czym aż 80% wszystkich przypadków stanowią tak zwane udary niedokrwienne. Najczęstszymi następstwami udaru są uszkodzenia mózgu, niewydolność krążenia, napady padaczkowe oraz niedowłady lub nadmierne napięcie mięśniowe, które określa się mianem spastyczności. Spastyczność może wystąpić zwłaszcza w kończynach górnych. W artykule podkreślamy rolę rehabilitacji ręki po udarze i wyjaśniamy, kiedy może pomóc wibroterapia.
Spastyczność ręki po udarze mózgu
Jednym z najistotniejszych czynników leczenia pacjentów po przebytym udarze mózgu jest czas. Im szybciej zostanie wdrożona właściwa terapia, tym większe szanse, że pacjent będzie mógł powrócić do samodzielnego funkcjonowania. Bardzo ważne jest to także w przypadku rehabilitacji ręki po udarze mózgu.
Najczęściej występującym skutkiem udaru jest spastyczność, czyli bolesny skurcz o charakterze trwałym, który utrudnia lub całkowicie uniemożliwia poruszanie się i codzienne czynności. W przypadku spastyczności ręki najczęściej obserwuje się u pacjentów zaciśniętą pięść, nadmiernie zgięty łokieć lub nadgarstek, a także przyciśnięte do piersi ramię.
Jak najszybsze wdrożenie odpowiedniego leczenia i rehabilitacji jest w tych przypadkach niezbędne, ponieważ spastyczność kończyny górnej prowadzić może do zakrzepicy żylnej, infekcji, trwałych przykurczów lub deformacji stawowych.
Charakterystyczną cechą spastyczności jest to, że dolegliwości zmniejszają się podczas snu i kiedy kończyna jest w spoczynku. Natomiast każdy wysiłek zwiększa dolegliwości bólowe, a napięcie ręki wzrasta szczególnie wieczorem.
Warto też dodać, że na spastyczność wpływ może mieć nie tylko przeciążenie fizyczne, ale również takie czynniki jak: przemęczenie, stres lub silne emocje.
W przypadku spastyczności kończyny górnej rehabilitacji szczególnie wymaga dłoń, ponieważ to właśnie ona wykonuje wiele precyzyjnych ruchów, a jednocześnie ulega największemu napięciu, nawet przy delikatnej próbie otwarcia dłoni zaciśniętej w pięść.
Rehabilitacja ręki po udarze mózgu – najpopularniejsze metody
Nie ma jednej skutecznej metody na poradzenie sobie ze spastycznością. Znamy obecnie wiele metod rehabilitacji ręki po udarze mózgu.
Jedną z najczęściej stosowanych metod jest PNF, czyli proprioceptywne nerwowo-mięśniowe torowanie ruchu. Jest to jedna z metod kinezyterapii, którą stosuje się głównie u pacjentów neurologicznych, ponieważ nie jest ona ukierunkowana na konkretną część ciała, ale traktuje organizm pacjenta holistycznie, próbując przywrócić mu ogólną mobilność. Można powiedzieć, że PNF opiera się na ponownym nauczeniu organizmu określonych wzorców ruchowych. W ten sposób nie tylko poprawia się ogólną równowagę i koordynację u pacjenta, ale także zwiększa się zakres ruchu oraz siłę i wytrzymałość mięśniową.
Bardzo istotne jest także wdrożenie rozmaitych ćwiczeń, zarówno takich wykonywanych pod okiem doświadczonego fizjoterapeuty, jak i samodzielnie w domu. Najczęściej stosowane są ćwiczenia manipulacyjne, czyli właściwie wszystkie ruchy, które wykonać można dłonią, takie jak chwytanie, ruchy nadgarstkiem i palcami, pisanie długopisem czy wiele innych codziennych czynności.
Jedną z metod rehabilitacji ręki po udarze mózgu jest także terapia lustrzana, która swą nazwę wzięła od zastosowania lustra. Warunkiem wdrożenia tej metody jest zdrowa druga ręka, ponieważ głównym zadaniem pacjenta jest obserwacja w lustrze poruszającej się zdrowej kończyny, tworząc w ten sposób iluzję, że chora jest tak naprawdę zdrowa, a tym samym pobudzając tzw. neurony lustrzane. Co ważne, zaletą tej metody jest możliwość samodzielnego ćwiczenia w domu.
Podobnie jak PNF, inną metodą, która opiera się na ćwiczeniach całego ciała, a nie jedynie wybranej kończyny lub jej części, jest NDT-Bobath. Bardzo ważnym elementem terapii jest założenie o plastyczności mózgu, a także eliminacja nieprawidłowego przetwarzania sensorycznego. Dzięki tej metodzie pacjent w trakcie trwania terapii wykonuje coraz więcej ruchów, a każdy z nich umożliwia choremu kolejne codzienne aktywności.
W jaki sposób wibroterapia może wspierać rehabilitację ręki po udarze?
Wibroterapia w leczeniu spastyczności jest stosunkowo nową metodą rehabilitacji, choć z każdym rokiem pojawia się coraz więcej badań potwierdzających jej wysoką skuteczność.
Jedno z takich badań przeprowadzili włoscy badacze, którzy dowiedli, że zastosowanie lokalnej wibroterapii o wysokiej częstotliwości znacząco poprawiło między innymi siłę uchwytu w niesprawnej dłoni, zmniejszyło spastyczność, a także wpłynęło korzystnie na sprawność i codzienne funkcjonowanie u osób poddanych badaniu. Poza tym pacjenci, u których zastosowano tę metodę, mniej skarżyli się na dolegliwości bólowe. Badacze udowodnili w ten sposób, że zastosowanie miejscowej wibroterapii w trakcie dobrowolnego skurczu mięśnia wpływa na zmiany pobudliwości w korze ruchowej. To zaś przyczynia się bezpośrednio do zmniejszenia napięcia mięśniowego.
Okazuje się, że każdy z receptorów jest wrażliwy na inną częstotliwość wibracji. W przypadku ciałek Meissnera jest to około 40 Hz, a mechanoreceptorów (ciałek Vatera-Paciniego) około 100 Hz. Przy czym wibroterapia z użyciem wyższych częstotliwości również działa korzystnie w rehabilitacji ręki po przebytym udarze mózgu, ponieważ hamują one mięsień antagonistyczny do napiętego mięśnia, podczas gdy niższe relaksują mięsień spastyczny.
Nieco podobne badania zdecydowali się wykonać amerykańscy badacze ze Stanford University. Do swoich badań zaprosili osoby po udarze mózgu, projektując dla nich specjalną rękawicę, która zapewniała mechaniczną stymulację wibrodotykową (VTS). Uczestnicy eksperymentu mieli za zadanie nosić tę specjalną wibrującą rękawicę osiem tygodni przez trzy godziny dziennie. Raz w tygodniu badano funkcje rąk u pacjentów, oceniając między innymi poziom spastyczności i percepcję nacisku na skórę. Co ciekawe, rękawica ta została zaprojektowana w taki sposób, by pacjenci mogli nosić ją w domu podczas wykonywania codziennych czynności.
Wyniki badania dały bardzo obiecujące rezultaty. Okazało się, że u osób po przebytym udarze mózgu, u których zastosowano terapię wibracyjną, zauważono poprawę skórnej percepcji dotykowej, zmniejszenie spastyczności palców, a także zwiększenie zakresu ruchów w obrębie palców, łokcia oraz ramienia.
Szczególnie korzystne efekty osiągnąć można stosując wibroterapię wraz z dodatkowymi ćwiczeniami ręki, mającymi na celu poprawę jej zdolności motorycznych. W badaniu opublikowanym na łamach „American Journal of Physical Medicine & Rehabilitation” wzięło udział czterdzieści pięć osób po przebytym udarze mózgu, które przez okres czterech tygodni były poddawane jedynie wibroterapii lub wibroterapii połączonej z ćwiczeniami kończyn górnych. Naukowcy zauważyli, że pacjenci poddani tym metodom wykazywali znacznie większą poprawę niż pacjenci w tzw. grupie kontrolnej. W tej ostatniej odnotowano zmianę o 3,22, podczas gdy u osób z zastosowaniem wibroterapii – 12,6, natomiast w grupie osób, która korzystała z wibroterapii połączonej z ćwiczeniami poprawa wyniosła 15,66. Znacząco poprawiły się także zakresy ruchów, na przykład w interakcjach z przedmiotami (podnoszenie, układanie elementów). Wibroterapia i ćwiczenia przyniosły spadek spastyczności i wzrost siły uchwytu dłoni aż o 31%.
Moduł Ręce Vitberg RS – skuteczna wibroterapia ręki po udarze mózgu
Dla wielu pacjentów po przebytym udarze duży problem stanowi każde wyjście z domu. Biorąc pod uwagę także to, że często są to osoby starsze, trudno się dziwić, że niejednokrotnie bagatelizują one terapię lub nie stosują jej odpowiednio długo. Tymczasem terapia wibracyjna jest sposobem nie tylko skutecznym, ale i prostym, który zastosować można nawet we własnym domu.
Do tego celu służą między innymi urządzenia marki Vitberg, generujące wibracje o określonych częstotliwościach. Twórcy aparatu pomyśleli również o pacjentach ze spastycznością ręki po udarze mózgu. Specjalnie dla nich – i dla innych osób zmagających się z problemami kończyn górnych – został opracowany Moduł Ręce, który wpływa na poprawę funkcjonalności rąk, zwiększając siłę mięśniową, usprawniając ruchomość stawów, a także rozluźniając mięśnie, poprawiając krążenie krwi i działając antyspastycznie. Moduł ten działa jako kliniczne uzupełnienie Modułu Plecy. Zastosowano w nim wibracje o częstotliwości 10-40 Hz, które mają bardzo korzystne działanie przede wszystkim dla pacjentów chorych przewlekle, w tym na osoby po przebytym udarze mózgu.
Źródła:
Costantino C., Galuppo L., Romiti D. Short-term effect of local muscle vibration treatment versus sham therapy on upper limb in chronic post-stroke patients: a randomized controlled trial, European Journal of Physical and Rehabilitation Medicine, 2017 Feb;53(1):32-40.
Seim CE, Wolf SL, Starner TE., Wearable vibrotactile stimulation for upper extremity rehabilitation in chronic stroke: clinical feasibility trial using the VTS Glove, Journal of NeuroEngineering and Rehabilitation 2021 Jan 23;18(1):14.
Jung-Sun Lee, Chang-Yong Kim, Hyeong-Dong Kim, Short-Term Effects of Whole-Body Vibration Combined with Task-Related Training on Upper Extremity Function, Spasticity, and Grip Strength in Subjects with Poststroke Hemiplegia A Pilot Randomized Controlled Trial., American Journal of Physical Medicine & Rehabilitation, 01 Aug 2016, 95(8):608-617.
