Ból z tyłu głowy i ból karku – jak leczyć w zależności od przyczyny bólu?

Cierpisz na ból promieniujący od karku albo ból głowy połączony z uczuciem sztywności w szyi? Przeczytaj, co może być przyczyną takiego szyjnopochodnego bólu głowy i jak wygląda diagnostyka. W artykule wspominamy również o metodach leczenia bólu karku i głowy.

Jeżeli jednocześnie boli Cię kark i głowa, to istnieje wysokie prawdopodobieństwo, że przyczyna bólu umiejscowiona jest w obrębie szyi. Ból ten nazywany jest szyjnopochodnym i co ważne – nie jest on samodzielną jednostką chorobową, jak np. klasterowy ból głowy. Szyjnopochodny ból głowy uwarunkowany jest wieloma różnymi czynnikami, a w artykule skupiamy się właśnie na wyjaśnieniu tych czynników, czyli przyczyn.

Szyjnopochodny ból głowy

Jak rozpoznać ból szyjnopochodny? Bardzo często towarzyszy mu sztywność karku, mrowienie, promieniowanie nie tylko do głowy, ale też barków i ramion, a ból nasila się podczas wykonywania ruchów szyją. Zarówno nasilenie, jak i charakter bólu szyjnopochodnego są różne, co utrudnia rozpoznanie. Często zdarza się, że ból szyjnopochodny mylony jest z migreną, dlatego pierwszym krokiem w przypadku bólu karku i szyi powinna być konsultacja lekarska i wykonanie badań diagnostycznych, o których piszemy w dalszej części artykułu.

Ból z tyłu głowy

Silny ból z tyłu głowy to objaw, którego nie można bagatelizować. Może on być symptomem toczących się poważnych zmian w naszym organizmie i za każdym razem jest niezwykle istotną informacją. Objawy tego typu mogą mieć wiele przyczyn, zarówno łagodnych, jak i niebezpiecznych dla zdrowia, a nawet życia chorego. Wśród najczęstszych przyczyn bólu z tyłu głowy wymienia się napięciowe bóle głowy, migreny, nadciśnienie tętnicze, zapalenie ucha środkowego, krwotok podpajęczynówkowy, zapalenie opon mózgowo rdzeniowych, zwyrodnienia kręgosłupa szyjnego, guz mózgu, uraz głowy, neuralgia potyliczna i niedociśnienie wewnątrzczaszkowe. Każda z tych chorób wymaga konsultacji lekarskiej i dokładnej diagnostyki.

Sztywność karku i ból z tyłu głowy

Ból głowy może być efektem urazu lub pojawienia się pewnych zaburzeń neurologicznych, a czasem występuje samoistnie. Mówimy wówczas o pierwotnym bólu głowy, który traktowany jest jako osobna jednostka chorobowa. W czasie trwania bólu głowy mogą pojawiać się dodatkowe objawy, bardzo często wskazują one na przyczynę pojawiających się dolegliwości. Do najczęstszych objawów dodatkowych przy bólu szyi i z tyłu głowy zaliczono światłowstręt, sztywnienie karku, nudności i wymioty, podwójne widzenie, szumy i bóle uszne. Każdy z tych objawów może nakierować lekarza prowadzącego na pierwotną przyczynę wywołującą ból tyłu głowy.

Ból głowy z tyłu nad karkiem

Kolejnym rodzajem bólu z tyłu głowy jest ból w okolicach szyi, związany jest ze zbyt dużym napięciem mięśni przykręgosłupowych. Ból tego typu występuje podczas pochylania, najczęściej objawia się kłuciem, często związany jest ze zmianami zwyrodnieniowymi szyi i nerwobólem, charakteryzuje się różnym natężeniem, w różnych porach dnia. Mówimy wtedy o tzw. szynopochodnym bólu głowy, który występuje najczęściej u osób po wypadkach komunikacyjnych. Silny ból głowy w formie ucisku w okolicach potylicy może być związany również z napięciowym bólem głowy, nazywanym również bólem psychogennym. Pojawia się on zazwyczaj w przypadku bezsenności, stresu lub nadmiernych nerwów. Ból napięciowy najczęściej nie reaguje na leki przeciwbólowe a ulgę przynosi zmiana sposobu życia i zlikwidowanie przyczyn stresu.

Przyczyny bólu karku i głowy

Do najczęstszych przyczyn bólu szyi i głowy zalicza się zmiany zwyrodnieniowe kręgosłupa, przebyte urazy kręgosłupa, choroby o podłożu zapalnym, choroby reumatyczne (zwłaszcza fibromialgię, o której więcej przeczytasz w artykule Wibroterapia w rehabilitacji pacjentów z RZS), wzmożone napięcie mięśni, ale także stres i długotrwałe przyjmowanie niewłaściwej pozycji ciała. O wszystkich tych przyczynach piszemy poniżej.

Najbardziej prozaiczne przyczyny bólu głowy i karku

Istnieje spora grupa przyczyn bólu karku i głowy, które pozwoliliśmy sobie nazwać “prozaicznymi”. To przede wszystkim przyjmowanie niewłaściwej pozycji ciała, która może być wymuszona przez wykonywaną pracę (występuje np. wśród stomatologów, fryzjerów), ale bardzo często dotyczy także osób pracujących przy komputerze. 

Niemniej ważna jest pozycja przyjmowana podczas relaksu – niewłaściwa postawa w trakcie wieczornego oglądania telewizji, czytania książki, a także w czasie snu może skutkować porannym bólem głowy i sztywnością karku. Jeśli taka nieprawidłowa pozycja przyjmowana jest regularnie, to skutkiem mogą być poważniejsze dolegliwości, np. zmiany zwyrodnieniowe kręgosłupa. Dlatego tak ważne jest, by dbać o właściwą pozycję ciała podczas każdej wykonywanej czynności.

Kolejną “prozaiczną” przyczyną bólu głowy i karku może być nadmierne skręcenie lub nadmierne wyprostowanie szyi, np. podczas wykonywania ćwiczeń czy innych aktywności. Jeśli przydarzyło Ci się coś takiego, a ból jest intensywny i nie przechodzi, to koniecznie udaj się do lekarza.

Ostatnia z “prozaicznych” przyczyn to stres, który bardzo często prowadzi do wzmożonego napięcia mięśni, co może objawiać się bólem karku i głowy. Stres podnosi także ciśnienie krwi i jest jedną z przyczyn napięciowego bólu głowy. Nie należy go lekceważyć i uznawać za “normalny stan współczesnego człowieka” ze względu na to, że występuje powszechnie. 

Jeśli wiesz, że przyczyną bólu może być niewłaściwa postawa ciała czy stres, to postaraj się jak najszybciej zlikwidować te czynniki – zapoznaj się z zasadami ergonomii pracy i wypoczynku, znajdź najlepszy sposób na relaks, udaj się na masaż leczniczy. Do relaksu i rozluźniania mięśni możesz wykorzystać również wibroterapię, czyli metodę leczenia wibracjami. Polski producent urządzeń do wibroterapii – firma Vitberg – posiada w swojej ofercie Moduł Plecy, który rekomendowany jest w przypadku bólu szyi, pleców oraz szyjnopochodnego bólu głowy.

Do tygodniowej rutyny warto wprowadzić również polecane przez nas ćwiczenia na ból karku i szyi, które rozciągają i wzmacniają mięśnie.

Ból karku promieniujący do głowy o podłożu zwyrodnieniowym

Zwyrodnienia struktur kręgosłupa uznawane są za najczęstszą przyczynę bólu karku i głowy. Jeśli któraś ze struktur uciska korzenie nerwowe, to objawia się to bólem promieniującym. Szczegółowo mechanizm powstawania tego rodzaju bólu opisaliśmy w artykule Ból lędźwi – promieniujący ból kręgosłupa lędźwiowego.

Zmiany zwyrodnieniowe mogą obejmować niemal każdą strukturę kręgosłupa, ale najczęściej dotyczą krążków międzykręgowych, popularnie nazywanych dyskami. 

Degeneracja dysków bardzo często jest skutkiem braku aktywności fizycznej i siedzącego trybu życia, nawykowego przyjmowania nieprawidłowej postawy ciała, przeciążeń oraz przebytych urazów. Zwyrodnienie kręgosłupa wynika też ze zmian związanych ze starzeniem się organizmu.

Jak rozpoznać, czy ból którego doświadczasz wynika ze zwyrodnienia kręgosłupa? Przede wszystkim posiada on charakter promieniujący od szyi do potylicy i najczęściej nasila się podczas ruszania głową w bok i odchylania jej do tyłu. Ponadto może towarzyszyć mu sztywność i tkliwość karku, szumy uszne albo mrowienia. 

Lokalizacja bólu uzależniona jest od tego, który korzeń nerwowy jest uciskany. Bóle promieniujące do głowy najczęściej dotyczą ucisku na korzenie nerwowe C2 i C3. Z kolei ucisk na korzenie C4, C5 i C6 objawia się bólem karku promieniującym do ramienia (C5) lub ramienia i przedramienia (C6).

Leczenie bólu zwyrodnieniowego ma charakter zachowawczy. Ogromną rolę odgrywa w nim fizykoterapia (w tym magnetoterapia, ultradźwięki, elektroterapia, krioterapia miejscowa), masaże lecznicze oraz kinezyterapia, czyli ćwiczenia fizyczne. W warunkach domowych można stosować także wibroterapię. Więcej o jej działaniu piszemy w artykule Ból szyi – przyczyny i leczenie.

Ból szyi i głowy a występowanie punktów spustowych

Ból obejmujący szyję i głowę często łączony jest z tzw. zespołem bólu mięśniowo-powięziowego i obecnością punktów spustowych (z ang. trigger points). Punkty spustowe to bardzo wrażliwe miejsca w mięśniach szkieletowych, które wyczuwalne są jako guzki lub zgrubienia. Mechanizm powstawania punktów spustowych nie został jeszcze w pełni wyjaśniony.

W tym miejscu trzeba wprowadzić jeszcze jedno pojęcie, czyli napięciowy ból głowy. To najczęściej występujący ból głowy, o umiarkowanym nasileniu i tępym charakterze. Zazwyczaj obejmuje całą głowę lub okolice skroni. Chociaż International Headache Society (IHS) wyróżnia aż 80 różnych rodzajów bólu głowy, to właśnie napięciowy ból występuje w przeważającej części (stanowi nawet do 78% wszystkich bólów, choć to oczywiście dane, które są trudne do jednoznacznego oszacowania). 

Dlaczego piszemy o tym bólu? Przyczyny napięciowego bólu głowy nie zostały jednoznacznie ustalone. Jednak bardzo często dolegliwości tej towarzyszy ból wynikający z obecności punktów spustowych. Trudno wskazać, jaka występuje pomiędzy nimi zależność, co jest przyczyną a co skutkiem. Najważniejsze, że dzięki temu odkryciu łatwiej jest leczyć bóle mięśniowo-powięziowe.

W zależności od tego, gdzie umiejscowiony jest punkt spustowy, inna jest lokalizacja bólu. Przykładowo – punkty spustowe występujące w mięśniu czworobocznym grzbietu wywołują ból karku, potylicy i górnej części głowy. Z kolei punkty spustowe na mięśniu obojczykowo-sutkowym wywołują ból przypominający zatokowy, zlokalizowany w górnej części twarzy, któremu towarzyszy ograniczenie zakresu ruchu szyi, a nawet ból gardła.

Zespoły bólu mięśniowo-powięziowego często przypominają charakterem inne schorzenia i nie zostają rozpoznane. Dlatego, jeśli od jakiegoś czasu dokuczają Ci bóle głowy, których przyczynę trudno jest określić, to warto udać się do fizjoterapeuty specjalizującego się w rozpoznawaniu i leczeniu punktów spustowych. Dla doświadczonego fizjoterapeuty znalezienie punktów spustowych nie jest trudne. Jeśli okaże się, że ból wywołują punkty spustowe, to terapeuta wdroży odpowiednie leczenie, w tym zabiegi fizykalne.

Inne przyczyny szyjnopochodnego bólu głowy

Ból karku i głowy może występować także po przebytym urazie, najczęściej w wyniku wypadku komunikacyjnego. Szczególnie często zdarzają się urazy biczowe (z ang. whiplash). Nazwa tego urazu pochodzi od ruchów, które wykonuje szyja i głowa podczas wypadku. Najpierw gwałtownie odchylają się do tyłu, a następnie do przodu. To uraz obejmujący struktury kręgosłupa szyjnego, a jego objawem jest nieprzemijający ból karku i głowy, zawroty głowy, ograniczenie ruchomości szyi. 

Ból szyi i głowy może także wynikać z chorób reumatycznych, zwłaszcza fibromialgii. Choroba ta charakteryzuje się uogólnionym bólem mięśni i stawów, czyli bólem “całego ciała”. Bardzo często ból promieniuje od krzyża aż do karku i tylnej części głowy, a także w dół do kostek. Leczeniem fibromialgii zajmują się przede wszystkim reumatolodzy. Więcej informacji o tym schorzeniu znajdziesz w naszym artykule: Wibroterapia w rehabilitacji pacjentów z RZS

Ostatnią dużą grupą przyczyn bólu obejmującego kark i głowę są choroby o podłożu zapalnym, którym najczęściej towarzyszy podwyższona temperatura, bóle mięśni i osłabienie. Choroby te powinien zdiagnozować lekarz pierwszego kontaktu.

Diagnostyka w przypadku bólu karku i głowy

Z każdym silnym lub długotrwałym bólem głowy i karku należy zwrócić się do lekarza. Środki przeciwbólowe powinny być tylko doraźnym elementem leczenia, ponieważ nie zlikwidują one przyczyny bólu. Większość dolegliwości, które wywołują ból głowy ma charakter narastający. Więc im szybciej podejmiesz leczenie, tym powinno być ono krótsze i dawać lepsze efekty.

W przypadku bólu głowy wstępna konsultacja dokonuje się oczywiście u lekarza pierwszego kontaktu. Jeśli ból jest nieswoisty (czyli taki, któremu nie da się przypisać konkretnej przyczyny) i nie towarzyszą mu objawy charakterystyczne dla danej choroby zapalnej, to zapewne otrzymasz skierowanie na badania obrazowe, by potwierdzić lub wykluczyć zmiany zwyrodnieniowe. Ponadto na podstawie wstępnego rozpoznania lekarz skieruje Cię do neurologa, ortopedy, reumatologa lub innego specjalisty.

Jeśli ustalanie diagnozy trwa długo, to warto udać się także do fizjoterapeuty. Zbada Cię pod kątem obecności punktów spustowych. Możesz także skorzystać z poradni leczenia bólu, a tych jest w Polsce coraz więcej i specjalizują się w różnych alternatywnych metodach łagodzenia bólu. Z zabiegów wibroterapii możesz skorzystać w Poradniach Vitberg. Znajdź poradnię rehabilitacyjną w swojej okolicy.

Źródła:

1. Dobrogowski J, Zajączkowska R., Dutka J., Wordliczek J., Patofizjologia i klasyfikacja bólu, Pol. Przegl. Neurol 2011;7(1):20-30.

2. Łukaszewska M., Łukaszewski B., Nazar J., Jurczyk M.U., Radikulopatia szyjna, Polski Przegląd Nauk o Zdrowiu 1 (38) 2014.

3. Litak J., Grochowski C., Kulesza B., Kamieniak P., Ból kręgosłupa szyjnego w przebiegu radikulopatii, Journal of Education, Health and Sport 6 (11) 2016

4. Kuncewicz E., Sobieska M., Samborski W., Bóle mięśniowo-powięziowe a napięciowy ból głowy, Annales Academiae Medicae Stetinensis 2008, 54 (3).

5. Chochowska M., Ogrodowczyk R., Klonowska J., Wytrążek M., Terapia punktów spustowych w napięciowych bólach głowy [w:] Fizjoterapeutyczne KNOW-HOW pod red. Nawrat-Sołtysik A., Pasek J., Katowice 2017.