Aby leki nie szkodziły. 7 pytań i odpowiedzi dotyczących stosowania leków

Spekulacje na temat pożytku i zagrożeń, wynikających z zażywania leków trwają od lat. Spróbujmy raz jeszcze przyjrzeć się faktom i znaleźć kilka odpowiedzi na trudne pytania. Co wiemy na pewno?

Niebezpieczna interakcja między lekami następuje jeżeli jedna substancja wstrzymuje metabolizm drugiej, wtedy wzrasta stężenie leku we krwi. Natomiast z drugiej strony przyspieszony metabolizm prowadzi do zbyt szybkiego pozbycia się lęku. Zarówno jeden jak i drugi wynik interakcji powoduje  brak lub osłabienie efektów terapeutycznych oraz skutki uboczne. Szczególnie należy uważać na niekorzystne interakcje niesteroidowych leków przeciwzapalnych z powodu ich dostępności bez recepty.  Reasumując – leki – bez nich trudno żyć, z nimi bywa jeszcze gorzej. Co zatem powinniśmy wiedzieć na pewno?

 Kto najczęściej  zażywa leki?

• u co drugiego mieszkańca Polski (52%) występowały długotrwałe problemy zdrowotne lub choroby przewlekłe, trwające co najmniej 6 miesięcy.
• około 77% kobiet i 63% mężczyzn zażywało leki w ciągu ostatnich 2 tygodni [1].

 Jakie leki są najczęściej przepisywane  Polakom?

• dorosłym mieszkańcom Polski najczęściej przepisuje się leki obniżające ciśnienie krwi (przyjmuje je 23% osób w wieku 15 lat i więcej) oraz leki na bóle stawów, na bóle szyi lub grzbietu, obniżające poziom
• cholesterolu, kardiologiczne. Tego typu leki przepisane przez lekarza, zażywa 10-11% dorosłych osób.
• wśród leków kupowanych bez recepty lekarskiej, dominują witaminy, preparaty mineralne lub środki wzmacniające. Zażywa je więcej niż 1/4 dorosłych osób. W następnej kolejności kupowane są leki przeciwbólowe (głównie na ból głowy, migreny) oraz leki na przeziębienie, grypę lub ból gardła [1].

Jak zwiększa się ryzyko niepożądanych interakcji lekowych, spowodowanych współdziałaniem leku z inną substancją?

Polacy lubią się leczyć i to niejednokrotnie kilkoma lekami naraz. Tylko około 10% Polaków czyta ulotkę przed zażyciem leków. Przyjmowanie kilku różnych leków, stwarza znaczne ryzyko niepożądanych interakcji [2]. Przy stosowaniu równocześnie  dwóch leków, interakcja jest prawdopodobna, przy trzech zachodzi często, natomiast przy czterech i więcej jest nieunikniona. Nasilenie powikłań zależne jest od wieku, płci, diety, alkoholu, odwodnienia oraz chorób wątroby i nerek [3].  

 Jakie interakcje mogą pojawić się przy łączeniu leków z typowym pokarmem i napojami?

Niektóre składniki naszej codziennej diety mogą zaburzać działanie leków. Leki często wchodzą w reakcję z pożywieniem, wpływając na działanie leku, mogą wzmocniać, osłabiać, całkowicie zaburzać lub zmieniać działanie farmakoterapii. Powoduje to jej niepotrzebne wydłużenie, zwiększenie kosztów terapii, doprowadza do polipragmazji i wydłużonych hospitalizacji, nasila się ryzyko działań niepożądanych, a nawet toksycznych [12].

Składniki pokarmowe:

• Wapń – utrudnia wchłanianie antybiotyków oraz żelaza (Cipro, Cipronex, Nolicin, Ascofer, Hemofer).
• Błonnik – zmniejsza wchłanianie preparatów z naparstnicy, leków przeciwdepresyjnych, paracetamolu, żelaza, leków kardiologicznych (Amitryptylina, Imipramina, Digoxin, Bemecor).
• Białko – następuje interakcja z lekami przeciwzakrzepowymi, preparatami z naparstnicy, L-dopą (Digoxin, Madopar)
• Węglowodany – silnie wiążą  niektóre antybiotyki stosowane w ciężkich zakażeniach dróg oddechowych (Sumamed, Zithromax, Abaktal, Peflacine, Pefloxacin, Furazolidon, Hivid, Azovir, Retrovir).
• Tłuszcz – zwiększone wchłanianie leków takich jak β-blokery, przeciwdepresyjne czy leki przeciwgrzybiczne; może to skutkować zaburzeniami rytmu serca, spadkiem ciśnienia, napadami drgawek (Amitryptylina,Diazepam, Rectubes, Relanium, Valium, Atenolol, Normocard, Elbrol, Propanolol, Biosotal, Gilucor, Zentel, Vermox,).
• Witaminy/suplementy – tworzą połączenia z niektórymi lekami m.in. antybiotykami; wit. K (kapusta, sałata, szpinak) – pogarsza działanie leków przeciwzakrzepowych; czerwona papryka( z jednej strony żródło wit.C, E ,prowitaminy A oraz grupy B ( B1,B2, B3), powoduje  zwiększenie  stężenia teofiliny we krwi i tym samym ryzyko efektów ubocznych; wit. E zmniejsza krzepliwość krwi w połączeniu z lekiem hamującym krzepnięcie, co może prowadzić do krwotoku (Coumadin, Acenocumarol, Theophyllinum prolongatum, Theospierex, Warfarin) [3,7,8,9,10].
• za opóźnienie wchłaniania leku z przewodu pokarmowego odpowiadają głównie pokarmy bogato węglowodanowe

Napoje:

• Kawa i herbata – ograniczają wchłanianie żelaza i zwiększają działanie leków przeciwastmatycznych; kofeina potęguje działanie leku wraz z kwasem acetylosalicylowym (Ascofer, Hemofer, Aspiryna, Polopiryna, Acard, Upsarin).
• Szczególnie niekorzystne jest popijanie leków herbatą, która absorbuje na powierzchni zawartych w sobie garbników wiele leków lub mlekiem, którego białka łączą się z lekami [12].
• Soki owocowe – zwłaszcza sok grejpfrutowy blokuje metabolizm większości leków np. blokerów kanału wapniowego (leczenie nadciśnienia tętniczego, choroby niedokrwiennej serca, zaburzenie rytmu serca, migreny), skutkując spadkiem ciśnienia, zaczerwienieniem twarzy, bólem głowy; zmniejsza metabolizm leków przeciwhistaminowych (przeciwuczuleniowych) w wątrobi,e zwiększając ich stężenie nawet 5-krotnie (Lovastatinum, Zocor, Daverein, Halcion, Astemizol, Hismanal, Teldane, Plendil, Adalat, Isoptin, Lekoptin, Nimotop, Nitrendypina, Dormicum, Halcion, Relanium, Gasprid).
• Alkohol – bardzo aktywny; z lekami przeciwgrzybicznymi powoduje silne objawy niepożądane takie, jak bóle, opuchlizny, wymioty; z witaminą A lub paracetamolem, powoduje uszkodzenie wątroby [3,7,8,9,10].

Zioła:

• Dziurawiec – obniża działanie leków na niewydolność serca oraz antykoncepcyjnych. Substancje zawarte w dziurawcu powodują niebezpieczne interakcje  z preparatami przeciwzakrzepowymi, immunosupresyjnymi i przeciwwirusowymi.
• Lukrecja (cukierki i tabletki wykrztuśne) – z diuretykami pętlowymi nasila wydalanie potasu przez nerki, skutkując osłabieniem, kurczami i bólami mięśni a nawet zatrzymaniem krążenia (Furosemid).
• Miłorząb japoński, żeń-szeń – z lekami przeciwzakrzepowymi zwiększa możliwość wystąpienia krwotoku, z antydepresantami możliwość powstania stanu maniakalnego (Warfaryna, Salicylany) [3,7,8,9,10].

 Jakie są objawy interakcji pomiędzy lekami i innymi substancjami?

Niektóre z objawów niekorzystnej interakcji między różnymi lekami/substancjami, które powinny zwrócić naszą uwagę to: niewydolność serca, spadek lub wzrost ciśnienia tętniczego, porażenia, skurcze mięśni, zaczerwienienie twarzy, ból głowy, osłabienie, zaburzenia czucia, senność, pobudzenie psychoruchowe, kaszel, biegunki czy nawet udar krwotoczny mózgu [3,7,8,9,10]. Stosowanie suplementów diety sprzedawanych bez recepty, poprawia funkcjonowanie organizmu, ale……w niektórych sytuacjach może być szkodliwe. Z powodu łatwej dostępności i niekontrolowanej ilości, można przedawkować substancje czynne oraz doprowadzić do interakcji z innymi lekami, zaburzać wyniki badań diagnostycznych. Suplementy diety mogą również zawierać substancje przeciwwskazane w leczeniu niektórych schorzeń. Przyjmowanie kilku suplementów diety bez sprawdzenia ich składu, może doprowadzić do przedawkowania witamin i soli mineralnych. Objawy tj. bóle głowy, osłabienie, zaburzenia układu nerwowego i pokarmowego nie są kojarzone z przedawkowaniem substancji, zawartych w suplementach diety, a często to wynik ich stosowania przed długi okres czasu [11]. Leki zmniejszające stężenie cholesterolu we krwi pogarszają wchłanianie witamin A, B12, D i K oraz kwasu foliowego, żelaza, wapnia i cynku [12].

 Czy leki przeciwbólowe i przeciwgorączkowe wchodzą w interakcje z innymi substancjami?

Tak. Te substancje to najczęściej paracetamol i niesteroidowe leki przeciwzapalne (np. ibuprofen, aspiryna, polopiryna, indometacyna, meloksykam). Ta druga grupa leków zmniejsza skuteczność leczenia diuretykami, nadciśnienia tętniczego, chorób niedokrwiennych serca oraz cukrzycy. Zwłaszcza niebezpieczne jest łączenie tego typu leków, gdyż nie zwiększa to ich działania pożądanego, a wręcz przeciwnie, może prowadzić do pogorszenia stanu. Leki stosowane w przypadku zawrotów głowy mogą powodować powikłania krwotoczne [4], a  sam paracetamol toksyczne działanie u osób stosujących np. barbiturany, rifampicynę, karbamazepinę, chorych na cukrzycę ale również osób na diecie oraz ze schorzeniami układu pokarmowego [5].

Niesteroidowe leki przeciwzapalne (ibuprofen, naproksen,kwas acetylosalicylowy, diklofenak i leki przeciwbólowe, pozbawione działania przeciwzapalnego (paracetamol czy metamizol) są jednym z najczęściej stosowanych leków, zwłaszcza, że są dostępne bez recepty (OTC). Interferencja tych leków skutkuje wrzodami, krwawieniami z przewodu pokarmowego, niebezpiecznym wzrostem poziomu substancji toksycznych [2,3,7,8,9,10]. Pseudoefedryny i fenylefryny często występujące w lekach przeciwgrypowych, dostępnych bez recepty, nasilają działanie sympatykomimetyków, leków przeciwdepresyjnych i beta sympatykolityków, stosowanych w leczeniu chorób serca i nadciśnieniu tętniczym. Z najczęściej występujących działań niepożądanych, jakie występują u osób stosujących pseudoefedrynę i fenylefrynę należy wymienić bóle głowy, wzrost ciśnienia tętniczego, tachykardię, a podane na noc mogą spowodować u pacjenta bezsenność [2].

Jak uniknąć interakcji pomiędzy lekami i innymi składnikami?

Najważniejsze, to uważne stosowanie zaleceń lekarza oraz konsultowane z lekarzem  prowadzącym wprowadzenie każdego kolejnego leku oraz preparatu witaminowo-mineralnego. Dodatkowo należy czytać ulotki dołączone do lekarstw oraz stosować zbilansowaną dietę, w której nie spożywa się jednego produktu w nadmiernych ilościach. Leki doustne najlepiej popijać wodą bez żadnych dodatków. Leku nie powinno się mieszać z posiłkiem chyba, że tak zaleci lekarz. W innym przypadku należy zachować dwugodzinny odstęp przed i po zażyciu leku. Preparaty tzw. multiwitaminy, nie powinny być zażywane wraz z  innymi lekami, ponieważ mogą zaburzać ich metabolizowanie. Należy także podkreślić, że nigdy nie należy spożywać alkoholu podczas leczenia farmakologicznego [3,7,8,9,10].

Źródła:

1.GUS 2015 „Zdrowie i zachowanie zdrowotne mieszkańców Polski w świetle Europejskiego Ankietowego Badania Zdrowia (EHIS) 2014 r
2. Krajewski-Siuda K. (red.) Samoleczenie jako problem zdrowia publicznego. Instytut Sobieskiego. Warszawa 2014
3. Jarosz M., Wolnicka M., Ryżko-Skiba W. (2005) Jak uniknąć interakcji pomiędzy lekami a żywnością?-Poradnik żywieniowy, Borgis Wydawnictwo Medyczne, Warszawa
4. Woroń, Trąbka, Znaczenie interakcji leków dla skuteczności i bezpieczeństwa farmakoterapii w otolaryngologii, Otolaryngologia, 2003, 2(2), 73—78
5. Herbet M., Interakcje leków u pacjentów w podeszłym wieku, Katedra i Zakład Toksykologii Uniwersytetu Medycznego w Lublinie
6. Zygadło E. (2008) Interakcje najczęściej stosowanych leków przeciwbólowych, przeciwzapalnych i przeciwgorączkowych wydawanych w aptece bez recepty, Czasopismo Aptekarskie nr 5 (173)
7. Korzeniowska, Jabłecka (2008) Interakcje leków z pożywieniem, FARMACJA WSPÓŁCZESNA 2008; 1: 24-30
8. Woroń, Trąbka, Znaczenie interakcji leków dla skuteczności i bezpieczeństwa farmakoterapii w otolaryngologii, Otolaryngologia, 2003, 2(2), 73—78
9. URL: http://www.wstronezdrowia.pl/czytelnia/dietetyka/interakcje_lek_zywnosc.html [dostęp 20.04.2018]
10. URL: http://znanymedyk.pl/interakcje-lekow-z-pozywieniem/ [dostęp 20.04.2018]
11. Mieszkowska M,Michota-Katulska E,. Suplementy diety-korzyści i działanie nieporządane. Bezpieczeństwo Pracy 6/2008
12. Skrypnik D, Skrypnik K, Suliburska J, Bogdański P, Pupek-Musialik D. Interakcje leków z żywnością w chorobach metabolicznych. Forum Zaburzeñ Metabolicznych 2013, tom 4, nr 4, 192–198