Czy zdarzyło Ci, wchodząc po schodach, odczuwać duszność? A czy zdarzyło się, że idąc na spacer szybko zmęczyłeś się i musiałeś się zatrzymać, aby „zaczerpnąć” powietrza? A może po wejściu do domu zaatakował Cię męczący kaszel?
Astma, przewlekłe zapalenie oskrzeli, rozedma płuc, , czy zmiany prozapalne opłucnej – to tylko niektóre z chorób układu oddechowego, którego objawem jest przewlekły kaszel [1]. Jedne wydają się niegroźne, inne budzą lęk. Aby ten lęk oswoić, należy najpierw chorobę poznać. W rehabilitacji pacjentów z przewlekłą chorobą układu oddechowego uważa się, że jednym z najważniejszych elementów jest edukacja, czyli wiedza na temat samej choroby, wiedza, dotycząca zmiany stylu życia i niekorzystnych nawyków oraz wiedza o dostępnych metodach stosowanych w rehabilitacji oddechowej.
W wielu schorzeniach układu oddechowego, podstawowym celem fizjoterapeutycznym będzie wzmocnienie ruchomości klatki piersiowej, poprawa sił witalnych oraz oczyszczanie dróg oddechowych z zalegającej wydzieliny [2]. W programach rehabilitacji pulmonologicznej stosuje się najczęściej następujące zabiegi fizykalne:
- inhalacje/nebulizacje,
- masaż klasyczny – głównie oklepywanie, wstrząsanie,
- masaż wibracyjny,
- masaż podwodny,
- prądy interferencyjne,
- naświetlanie promieniami podczerwonymi,
- diatermię krótkofalową,
- ultradźwięki [1].
Wybór zabiegów do terapii oddechowej, uzależniony jest przede wszystkim od objawów zdefiniowanych przy badaniach i od rodzaju choroby. Jednym ze środków postępowania leczniczo-rehabilitacyjnego jest wibroterapia (masaż wibracyjny) [7]. Zabiegi takie, zwłaszcza w ostrej fazie schorzenia najlepiej wykonywać w pozycji leżącej, włączając głębokie wdechy i wydechy [2,3]
Uporczywy Kaszel. Kiedy powinniśmy zastosować wibrację?
Poniżej przedstawiono kilka schorzeń układu oddechowego, w przypadku których, wibracja może być jedną z podstawowych metod fizjoterapeutycznych:
Mukowiscydoza [4,5,6]
Jest to jedna z najczęściej występujących chorób genetycznych, która sprawia, że gruczoły układu oddechowego, pokarmowego i rozrodczego produkują zbyt gęsty śluz. Zmiany w układzie oddechowym przy mukowiscydozie powstają w wyniku zalegania gęstego, lepkiego i trudnego do usunięcia śluzu, który oblepia i zatyka oskrzela, utrudnia oddychanie i powoduje powstanie przewlekłego stanu zapalnego, wywołanego rozwojem bakterii.
Jakich objawów możemy się spodziewać chorując na mukowiscydozę:
– przewlekły i napadowy kaszel,
– nawracające zapalenie oskrzeli i płuc,
– przewlekłe zapalenie zatok,
– obturacyjne zapalenie oskrzeli,
– polipy nosa.
W przypadku mukowiscydozy niezwykle ważne jest wczesne rozpoznanie choroby. Coraz lepsze diagnozowanie pozwala na stosowanie nowych sposobów leczenia – od kilku lat trwają próby wprowadzenia terapii genowej, ale do niezbędnych metod leczenia należą również wszelkie inhalatory i zabiegi fizjoterapeutyczne dotyczące drenażu, m.in. zabiegi wibroterapii. Z pomocą może przyjść tzw. technika zmiennego ciśnienia oskrzelowego (PEP oscylacyjny). Ta metoda łączy zwiększone ciśnienie wydechowe z wibracją. Drgania pomagają oderwać wydzielinę od ścian oskrzeli, rozbijają ją i rozluźniają. Inną metodą jest technika wysokiej częstotliwości wibracji klatki piersiowej, która również ułatwia w sposób mechaniczny pozbywanie się wydzieliny [4].Niestety całkowite wyleczenie mukowiscydozy nie jest możliwe, ale na szczęście można z tą chorobą żyć i coraz lepiej funkcjonować.
Rozszerzenie oskrzeli [8,9]
Rozstrzenie, czyli inaczej rozszerzenie oskrzeli, to nieodwracalne, workowate i cylindryczne zmiany w strukturze narządu [2]. Jest to choroba, która polega na nieprawidłowym poszerzeniu ścian oskrzeli, do którego dochodzi w wyniku uszkodzenia ich budowy i powoduje uporczywy kaszel i nadmiar plwociny. – Duża ilość wydzieliny oznacza większą ilość bakterii w drogach oddechowych, co zazwyczaj prowadzi do stanów zapalnych i różnych infekcji. Z czasem infekcje doprowadzają do powikłań w postaci niewydolności oddechowej, niewydolności serca czy nawracającego zapalenia płuc.
A co może spowodować rozstrzenie oskrzeli? Przyczyny mogą być zarówno wrodzone, jak i nabyte.
Do przyczyn wrodzonych zaliczymy m.in.:
– mukowiscydoza,
– nieprawidłowe oczyszczanie śluzowo-rzęskowe dróg oddechowych,
– nieprawidłowa budowa ścian oskrzeli i tchawicy,
– niedobory odporności.
Z kolei przyczyny nabyte to:
– zakażenia bakteryjne i wirusowe,
– astma,
– wieloletnie palenie papierosów,
– refluks żołądkowo-przełykowy,
– wdychanie toksycznych substancji (gazów, pyłów),
– uszkodzenia termiczne,
– i wiele innych.
Pacjent chorujący na rozstrzenie oskrzeli może u siebie zauważyć:
– przewlekły kaszel (często razem z odkrztuszaniem ropnej plwociny),
– uczucie duszności, pojawiające się zwłaszcza podczas aktywności fizycznej,
– nieświeży oddech,
– nawracające zakażenia dróg oddechowych,
– świszczący oddech,
– zapalenie zatok przynosowych czy też nawracające zapalenie ucha środkowego.
Oczywiście stopień nasilenia objawów nie u wszystkich chorych jest taki sam – niektórzy mają tylko kilka objawów, które pojawiają się niezbyt często, a inni odczuwają wszystkie objawy codziennie. Początkowo jest to nawracający kaszel i nadprodukcja flegmy, potem pojawia się spłycenie oddechu i zmęczenie, a jeśli choroba postępuje, mogą wystąpić poważne problemy z oddychaniem.
Niestety leczenie przyczynowe rozstrzenia oskrzeli nie istnieje. Można tylko minimalizować objawy choroby lub przeciwdziałać pojawieniu się nowych zakażeń. Na początek najlepiej rzucić palenie tytoniu oraz usunąć wszelkie zawilgocenia i zagrzybienia z mieszkań. Dodatkowo stosuje się leki rozrzedzające śluz, leki rozszerzające oskrzela czy kortykosteroidy, ale nie można zapominać o rehabilitacji oddechowej, która ma najważniejsze zadania, czyli usunięcie zalegającej wydzieliny w oskrzelach. Do rehabilitacji oddechowej o szczególnym znaczeniu, zaliczymy: drenaże ułożeniowe, oklepywanie klatki piersiowej i wibroterapię oraz techniki natężonego wydechu.
Wibroterapia w rozstrzeniu oskrzeli wspomaga przenoszenie wydzielin z obwodowych dróg oddechowych do centralnych dróg oddechowych w celu odkrztuszenia i / lub odsysania [8].
POChP – Przewlekła obturacyjna choroba płuc [10,11,12]
Według szacunków Światowej Organizacji Zdrowia (WHO The Global Burden of Disease Study), w 2016 r. odnotowano na całym świecie 251 milionów zachorowań na przewlekłą obturacyjną chorobę płuc (POChP) [16].
Na POChP choruje prawie 2 mln Polaków, z czego większość nie zdaje sobie sprawy z zagrożeń wynikających z tej choroby – podczas badań przez TNS OBOP 94% Polaków przyznało, że nie zna terminu POChP i nigdy nie słyszało o takim schorzeniu [17].
POChP polega na znacznym zwężeniu dróg oddechowych, co powoduje duszność, ucisk w klatce piersiowej czy świszczący oddech. Choroba przez wiele lat może nie dawać znaczących objawów, a zaczyna się od drobnych trudności z oddychaniem przy wysiłku. Pogorszenie sprawności z oddychaniem zauważamy dopiero, gdy choroba jest już zaawansowana i duża część płuc jest zniszczona. Pojawia się wtedy kaszel i odkrztuszanie plwociny, szczególnie rano lub po zetknięciu się z zimnym powietrzem. Kolejnym etapem jest występowanie duszności, nawet podczas odpoczynku czy w trakcie snu.
Przyczyną POChP może być przewlekłe zapalenie oskrzeli lub rozedma płuc.
Co można zrobić, aby zatrzymać chorobę, gdy jest we wczesnym stadium? – rzucić palenie, unikać zanieczyszczonego powietrza, chronić się przed zakażeniami dróg oddechowych, zmienić dietę i stosować rehabilitację oddechową.
A co robić, gdy choroba jest zaawansowana i pojawia się uporczywy kaszel, zalegająca wydzielina, częsta duszność? – przyjmować leki rozszerzające oskrzela, środki wykrztuśne, stosować wibroterapię i tlenoterapię.
Bez środków leczniczych i regularnego oczyszczania dróg oddechowych choroba może doprowadzić do interwencji chirurgicznej, polegającej na wycięciu części płuca. Przy zaawansowanej chorobie jedynym lekarstwem może być przeszczep płuc.
Fizjoterapia ogólna i terapia oddechowa to zbiór metod terapeutycznych, które mają wspólne cele: pomagają wyeliminować śluz z dróg oddechowych, zwiększyć sprawność oddychania i wzmocnić mięśnie oddechowe. W POChP szczególną uwagę zwraca się na terapię płucną, w której zawarte są ćwiczenia oddechowe, obracanie, kaszel, drenaż pozycyjny i wibracja. Celem wibracji jest pomoc w rozbiciu wydzielin płucnych.Pacjent ubrany jest w kamizelką lub kurtkę połączoną z maszyną, która wymuszając pulsacje powietrza tworzy efekt wibracyjny, pomagając rozrzedzić zalegający śluz [12].
Astma oskrzelowa [13,14, 15]
Astma oskrzelowa to przewlekła choroba zapalna dróg oddechowych. Niestety w Polsce na astmę, choruje coraz więcej osób. Szacuje się, że ok. 4 mln Polaków zmaga się już z tą chorobą [18]. Przy astmie często spotkamy się z napadami duszności, świszczącym oddechem czy uporczywym kaszlem, które są spowodowane skurczem mięśniówki oskrzeli i obrzękiem śluzówki.
Co może wywołać astmę oskrzelową? Przyczyn jest wiele, a oto niektóre z nich:
– palenie papierosów,
– częste infekcje: grypa, przeziębienie, zapalenie płuc,
– alergeny, takie jak: alergeny pokarmowe, pyłki, pleśń, roztocza kurzu domowego, sierść zwierząt domowych,
– zanieczyszczenia środowiska,
– leki (kwas acetylosalicylowy i inne niesteroidowe leki przeciwzapalne),
– konserwanty żywności, np. glutaminian sodu,
– stres,
– refluks żołądkowo-jelitowy,
– ćwiczenia.
Fizjoterapia w astmie oskrzelowej to zespół działań, które tylko połączone ze sobą, dają najlepsze efekty, a zaliczamy do nich:
– naukę efektywnego kaszlu,
– masaż klatki piersiowej,
– wibracje, oklepywanie,
– inhalacje,
– ćwiczenia nauki poprawnego oddychania,
– ćwiczenia nastawione na wzmocnienie mięśni posturalnych, kończyn dolnych oraz kształtujących poprawną sylwetkę ciała.
Wibroterapia znalazła zastosowanie we wspomaganiu terapii astmy. Wyniki badań z 2014 r. wskazują, że po zastosowanie poduszki wibracyjnej, zredukowano objawy astmy. Podczas tych badań każdy pacjent poddawany był wibracjom przy pomocy poduszki wibracyjnej, umieszczonej w odcinku piersiowo -lędźwiowym. Zabiegi były wykonywane kilkakrotnie w ciągu dnia i trwały od 20 do 40 minut. Spośród badanych aż 39 z 41 osób wskazało, że objawy astmy zmniejszyły się [19].
Drenaż ułożeniowy i drgania klatki piersiowej wydają się być skuteczne w zwiększaniu mobilizacji plwociny i odkrztuszania, ale techniki te powinny być stosowane ostrożnie u pacjentów z astmą, ponieważ mogą wywoływać skurcz oskrzeli i powinny być poprzedzone przez wziewną aplikację np. beta-agonistów [20] .
Podsumowanie
Ze względu na dużą ilość czynników, wpływających niekorzystnie na układ oddechowy (zanieczyszczone środowisko, palenie tytoniu, stres, zmniejszona aktywność fizyczna) oraz ze względu na częste bagatelizowanie objawów przez pacjentów (zmęczenie, duszność, kaszel, częste infekcje), coraz więcej ludzi w Polsce odczuwa poważne dolegliwości ze strony układu oddechowego. Aby zahamować proces, należy zwracać szczególną uwagę na tak ważną część fizjoterapii jaką jest rehabilitacja oddechowa. O układ oddechowy trzeba szczególnie zadbać. Płuca to nasze “drzewo życia”, to dzięki nim dostarczamy do każdej komórki naszego ciała życiodajny tlen… bez niego umieramy.Z zanieczyszczonym powietrzem ciężko walczyć, tak jak i ze stresem, na alergeny zazwyczaj nie mamy wpływu – po prostu są… Ale ćwiczenia oddechowe czy wibroterapię, możemy stosować każdego dnia, wspomagając nasz cały układ oddechowy.
Źródła:
[1] Wierzyńska B, Snopek, Grażyna, Popko-Szyszkowska, Luiza (2013) Rehabilitacja lecznicza w schorzeniach układu oddechowego w ramach prewencji rentowej ZUS. Prewencja i Rehabilitacja 33(3) LINK
[2] Kolster B, Ebelt-Paprotny G, Appenroth P et al. (2001) Poradnik fizjoterapeuty: Badanie, techniki, leczenie, rehabilitacja. Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław
[3] URL: https://medlineplus.gov/ency/patientinstructions/000051.htm [dostęp 20.03.2018]
[4] Orlik T (2014) Fizjoterapia chorych na mukowiscydozę. Wydawnictwo Frel; Wydawnictwo Frel., Nowy Dwór Mazowiecki
[5] Wilson WC, Grande CM, Hoyt DB (2007) Trauma: Critical care. Informa Healthcare, New York
[6]Harris A, Thomson A (2008) The facts: Cystic Fibrosis, 4th rev. ed. The facts. Oxford University Press; [distributor] Oxford University Press Distribution Services, Oxford
[7] Saggini R (2017) The mechanical vibration. Bentham Science Publishers, Sharjah
[8] Hoeman SP (2008) Rehabilitation nursing: Prevention, intervention, and outcomes, 4th ed. Mosby Elsevier, St. Louis, Mo.
[9] Metersky ML, O’Donnell AE (2012) Bronchiectasis. Clinics in chest medicine, v. 33, no. 2. Saunders, Philadelphia, Pa., London
[10] DeLisa JA (2005) Physical medicine and rehabilitation: Principles and practice, Fourth edition. Lippincott Williams & Wilkins, Philadelphia, Pennsylvania
[11] Currie GP (ed) (2017) ABC of COPD, Third edition. ABC series. Wiley Blackwell, Hoboken, NJ
[12] Green RJ (2007) Natural therapies for emphysema and COPD: Relief and healing for chronic pulmonary disorders. Healing Arts Press, Rochester, Vt.
[13] NHLBI (2007) Expert Panel Report 3: Guidelines for the Diagnosis and Management of Asthma
[14] Fanta CH (2006) The asthma book. McGraw-Hill Medical; McGraw-Hill [distributor], New York, London
[15 Clifton-Smith T (1999) Breathe to succeed: In all aspects of your life. Penguin, Auckland, N.Z.
[16] URL: http://www.who.int/mediacentre/factsheets/fs315/en/ [dostęp 20.03.2018]
[17] Interpelacja nr 27742 do ministra zdrowia w sprawie przewlekłej obturacyjnej choroby płuc (POChP) Warszawa, dnia 23 lipca 2014 r. LINK
[18] URL: http://www.astma-alergia-pochp.pl/index.php?option=com_content&view=article&id=85:wiatowy-dzie-astmy&catid=3:informacje&Itemid=10 [dostęp 20.03.2018]
[19] Lewis G (2014) Observations on some effects of vibration Yangchi and Waiguan Acupuncture In Asthma Therapy
[20] Ambrosino N, Meriggi A (1993) Chest physiotherapy in asthma. European Respiratory Review 3(14)
